Ties op de verjaardag van John Coltrane

Happy Birthday John Coltrane (23.9.1926)

​
​Dit stukje gaat over een opmerkelijke saxofonist, goede vriend en medelid van The Jazz Appreciation Society. Deze blog post gaat over ​Ties Mellema.

Hij heeft meer buitengewone dingen gedaan, maar een van mijn favoriete muzikale momenten met Ties waren zijn optredens waarin hij John Coltrane's muziek speelde. Muziek die ik alleen kende van opnames en waarvan de voorstellingen me een blik gunde - energiek en levendig - van een glorierijk verleden. Die optredens maakten me, voor een zeer dankbaar moment, getuige van een tijdperk waarin er reuzen de aarde bewandelden. 

80 uur om je de solo van John Coltrane's Moment's Notice eigen te maken. Twee volle werkwerken om je voor een paar minuten als 'Augenblickskünstler' te kunnen presenteren. Te reproduceren wat John Coltrane in een moment van inspiratie (en we zullen over de intensiteit van dat moment niet licht denken) aan de muziekgeschiedenis heeft toevertrouwd.

Improviseren doe je met wat je paraat hebt. Bij componeren kun je er nog een nachtje over slapen. Van het werken aan zijn parate kennis maakte John Coltrane een levenstaak. Naar het einde van zijn (te korte) leven in steeds toenemende intensiteit. Alsof hij voelde dat zijn tijd beperkt was.

Voor het eerst de muziek van Coltrane - die door de jaren heen deel is gaan uitmaken van mijn muzikale geweten - in een live-setting horen was iets heel bijzonders. Het was een ervaring die zowel energiek als ontroerend was. Het bracht mijn muziekminnende geest naar momenten van sublieme vreugde zoals alleen de beste optredens dat kunnen.

Door de solo's van Coltrane tot compositie, tot partituut te maken, ontstond de omgekeerde situatie dat de solo's noot voor noot vastliggen terwijl de begeleiding er flegmatiek omheen werd gespeeld. Een middagje hadden ze nodig. De muzikanten die de begeleiding op zich namen. Ze waren dan ook (ik zeg het met gevoel voor understatement) best wel goed.

Met Giant Steps bracht John Coltrane de grenzen van de jazz in kaart. We hebben het dan, om kort te gaan, over de klankwereld van Debussy. Olivier Messiaen schijnt populair te zijn onder hedendaagse jazzmusici maar tot bij zijn klankwereld geraken ze niet. En van degenen die zich er toch in wagen wordt nooit meer iets vernomen. Na Giant Steps, met zijn idioot hoge akkoorddichtheid, restte er niets anders dan de weg terug. Tot aan dat ene akkoord in Transition. Tot aan de vier noten die het thema van A Love Supreme vormen. Tot aan, en dit verraste me, de weg die Coltrane bereidde voor de minimal music van Terry Riley en Steve Reich. Zij namen Coltrane's late composities voor sopraansax, geïnspireerd door Indiaase ragga's, als uitgangspunt voor hun eigen muzikale vertellingen zonder narratief. Ik kan er nooit zo goed naar luisteren. Naar minimal music. Ik heb het met Terry Riley's In C eens vijf minuten uitgehouden. Het is muziek waaruit de nieuwsgierigheid naar de volgende noot is verdwenen. Ze vraagt volledige overgave zonder mij daarvoor een goede reden te geven. En ik heb een reden nodig. Ik zie dat als tekortkoming noch deugd. Het is meer een bevinding van het ouder worden.

Voor de muzikale inspanningen van John Coltrane kan ik mijn hoofd alleen maar in ontzag buigen en mijn oren openen. Hier heb ik geen excuses voor een vaste en onvoorwaardelijke overgave nodig.

---

- Wouter